Commissioning is een manier om de kwaliteit van installaties te verbeteren.

Hoewel veel mensen deze term niet zullen kennen, gebruiken wij haar omdat het de enige korte term is voor wat er mee bedoeld wordt. In met name Amerika en Engeland, maar ook in bijvoorbeeld de chemische industrie is het een reeds lang bestaan begrip.

Het eenvoudigst kan worden gezegd dat commissioning een vorm van controle is. Maar controle is een algemene term voor een zeer breed scala aan activiteiten, van bijvoorbeeld “controleren of de achterdeur op slot is” tot “controleren of de begroting van het ministerie van defensie juist is opgesteld”. De term commissioning wordt gebruikt voor een speciaal soort controle.

Commissioning is controleren of een bepaald product of dienst voldoet aan de eisen die de opdrachtgever had toen hij het product of de dienst bestelde. Het gaat hierbij over het algemeen om complexe producten of diensten zoals bijvoorbeeld een chemische fabriek, de klimaatinstallaties van een woning of een utiliteitsgebouw, het onderwijs aanbod van een hogeschool.

Juist vanwege deze complexiteit beperkt de controle zich meestal niet tot het moment van opleveren van het gerede product of dienst, maar worden tijdens het gehele realisatieproces controles uitgevoerd. Want als pas bij de oplevering wordt gecontroleerd, is het bij geconstateerde gebreken meestal niet of moeilijk mogelijk om deze nog geheel te herstellen.

Essentieel voor commissioning is dat dit wordt uitgevoerd door een partij die op geen enkele manier verantwoordelijk is voor het ontwerp en de realisatie, maar geheel onafhankelijk ´naast´ dit traject meeloopt.

Een ander wezenlijk kenmerk van commissioning is dat de nadruk niet ligt bij inhoudelijke beoordeling van de ontwerpen en de installaties, maar dat vooral het proces wordt gecontroleerd. Bijvoorbeeld: Tijdens het ontwerp wordt voorgesteld om verwarming, koeling en ventilatie te realiseren door middel van een complete luchtbehandelingsinstallatie. Een commissioner zal niet in er eerste plaats beoordelen of dit de beste keuze is, maar hij zal beoordelen of de verantwoordelijke partijen (opdrachtgever, architect, adviseur) deze keuze kunnen beargumenteren vanuit de uitgangspunten voor het project (PvE, budget, randvoorwaarden). Wanneer bijvoorbeeld in het PvE van de opdrachtgever staat dat de ventilatie moet worden uitgevoerd d.m.v. natuurlijke toevoer van verse lucht, is de keuze voor gebalanceerde ventilatie hiermee in tegenspraak; de commissioner zal dat melden en daarbij de keuze aan de orde stellen: PvE wijzigen of ontwerp wijzigen.

Een ander voorbeeld: In het bestek wordt omschreven dat de installateur vóór start van de werkzaamheden tekeningen en berekeningen ter controle aan de directie aanbiedt. De directie (of dien adviseur) dient deze tekeningen en berekeningen dan tijdig te controleren en er voor te zorgen dat fouten worden hersteld vóórdat met de uitvoering wordt begonnen. De taak van de commissioner is vooral om te controleren of de tekeningen en berekeningen inderdaad op tijd en compleet zijn ingediend en gecontroleerd en tevens of bij het maken ervan de juiste uitgangspunten (zoals omschreven in het bestek) zijn gebruikt. Hij zal slechts steekproefsgewijs een aan tal kritische aspecten zelf controleren.

Wat is het nut van commissioning?

Voegt commissioning iets toe aan de kwaliteit van de installaties, ofwel, heeft commissioning zin? Het lijkt toch vanzelfsprekend dat de ontwerpende en bouwende partijen zelf zullen controleren of de ontworpen en de gerealiseerde installaties voldoen aan de uitgangspunten? Helaas blijkt dat in de praktijk heel vaak niet het geval. En tevens blijkt in de praktijk dat ongeveer 75% van de installaties bij oplevering niet voldoen aan de gestelde uitgangspunten. Vaak blijkt de oorzaak van de geconstateerde afwijkingen in de ontwerp fase of uitvoering te liggen doordat:

• Het Programma van Eisen niet duidelijk genoeg was.
• In het ontwerp is afgeweken van het PvE zonder dat met de opdrachtgever te communiceren.
• Wijzigingen in het bouwkundig ontwerp (bijvoorbeeld isolatiewaarden of afmetingen van schachten) niet zijn doorgegeven aan de installatie-ontwerper.
• In installatieberekeningen of -tekeningen fouten zijn gemaakt, die door gebrek aan controle door niemand geconstateerd zijn.

Waarschijnlijk moet de oorzaak van dit soort fouten gezocht worden in de druk en hectiek van een ontwerp en realisatie-traject. De toegevoegde waarde van commissioning is dan ook dat een commissioner geen deel uitmaakt van het ontwerp- en bouwteam en geen andere verantwoordelijkheid dan controleren van het proces.

Voorwaarde voor succesvolle commissioning.

Om ten volle te kunnen profiteren van de voordelen van commissioning moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan:

• De commissioner moet werken in opdracht van de realisator (bijvoorbeeld de ontwikkelaar of gebruiker) en onafhankelijk zijn van de ontwerp- en bouw-partijen.
• De rechtspositie van de commissioner moet duidelijk zijn en worden onderschreven door alle partijen, zodat bemerkingen van de commissioner worden opgevolgd.